Zmiany w procedurze cywilnej

Na podpis Prezydenta czeka nowa ustawa, rewolucjonizującą procedurę cywilną. Zmian jest wiele, przy czym niniejszy artykuł ogranicza się do trzech najważniejszych, bezpośrednio wpływających na sytuację stron w postępowaniu. Co zatem czeka nas, jeśli ustawa wejdzie w życie?

Nowy tryb doręczeń

Pierwszą i wydaje się, że najbardziej kontrowersyjną zmianą jest wprowadzenie nowego trybu doręczeń. Zgodnie z proponowanymi zmianami jeżeli pozwany, pomimo powtórnego awizowania przesyłki, nie odbierze pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma i nie mają zastosowania przepisy przewidujące skutek doręczenia, przewodniczący zawiadomi o tym powoda, przesyłając mu przy tym odpis pisma dla pozwanego i zobowiązując do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika. Wówczas powód w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia mu zobowiązania sądu musi złożyć do akt potwierdzenie doręczenia pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika albo zwrócić pismo i wskazać aktualny adres pozwanego lub dowód, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Po bezskutecznym upływie terminu sąd może zawiesić postępowanie.

Trudno ocenić tę zmianę pozytywnie. Po pierwsze, stanowi ona dla pozwanych łatwy sposób na uniknięcie procesu. Wystarczy bowiem, że pozwany dwukrotnie nie odbierze przesyłki, komornik nie doręczy pisma, a postępowanie będzie mogło ulec zawieszeniu. W rezultacie powód będzie musiał, przynajmniej na chwilę, zapomnieć o wyroku, jeśli nie uda mu się odnaleźć pozwanego. Po drugie, takie rozwiązanie to dodatkowe obowiązki dla komorników, którzy z uwagi na ilość spraw mają powszechny problem z prowadzeniem skutecznej egzekucji, a teraz dodatkowo będą musieli pełnić rolę dawnego woźnego sądowego niczym „ostatni w Litwie Woźny trybunału” Protazy z Pana Tadeusza. Wydaje się, że w dobie cyfryzacji zmiany w procedurze powinny przyjąć inny kierunek.

Pojawia się także pytanie o stawki komornicze za doręczanie pism sądowych. Zgodnie z projektem ustawy za bezpośrednie i osobiste doręczenie pism przez komornika trzeba będzie zapłacić 60 zł. Jeżeli komornik po podjęciu czynności terenowych nie doręczy pisma, powód będzie mógł złożyć wniosek o ustalenie adresu zamieszkania pozwanego, co będzie kosztowało dodatkowe 40 zł. Z punktu widzenia powoda stanowi to dodatkowe obciążenie związane z wytoczeniem powództwa. Z kolei z perspektywy komornika tak ustalone stawki na pewno nie są atrakcyjne, mając zwłaszcza na uwadze, że czynności zmierzające do ustalenia adresu zamieszkania pozwanego są zazwyczaj czasochłonne.

Wprowadzenie posiedzenia przygotowawczego

Pozytywnie natomiast należy ocenić, co do zasady, zmianę polegającą na wprowadzeniu posiedzenia przygotowawczego. Jeśli pozwany złoży odpowiedź na pozew lub odpowiedź ta nie zostanie złożona przy jednoczesnym braku wydania wyroku zaocznego przez sąd, przewodniczący wyznaczy posiedzenie przygotowawcze i wezwie na nie strony. Postępowanie przygotowawcze ma w swym założeniu zmierzać do rozwiązania sporu bez potrzeby prowadzenia dalszych posiedzeń, zwłaszcza rozprawy. Zgodnie z projektem, podczas posiedzenia przygotowawczego sędzia powinien wyjaśnić stanowiska stron, także w zakresie prawnych aspektów sporu, jak również może zaznajomić strony ze swoim wstępnym poglądem w sprawie, w szczególności co do ewentualnych wyników postępowania, co ma skłonić strony do polubownego rozwiązania sporu. W ramach posiedzenia przygotowawczego sąd będzie mógł również skierować strony do mediacji.

Kontrowersje wzbudzać może natomiast prezentowanie przez sędziego wstępnego poglądu w sprawie. Co prawda, pozwala to stronom zaoszczędzić czas i koszty związane z postępowaniem, jeśli na wczesnym etapie postępowania, zapoznawszy się ze stanowiskiem sędziego, strony zdecydują się na ugodę. Jednakże pobieżna ocena sprawy przez sąd przed przeprowadzeniem wszystkich dowodów może być niekiedy dla nich loterią i tu wygrywać będzie ten, którego stanowisko na początku postępowania spotka się z aprobatą sędziego. Doświadczenie życiowe pokazuje jednak, że w toku postępowania, sprawa często zmienia kierunek o 180°. Wygląda zatem na to, że ustawodawca daje prymat szybkości, a niekoniecznie jakości rozstrzygnięcia. Niemniej, takie rozwiązanie od dawna funkcjonuje w Niemczech, lecz to, czy recepcja tego rozwiązania sprawdzi się na gruncie polskim okaże się dopiero, kiedy komentowany projekt wejdzie w życie.

Wzrost opłat sądowych

Znacznym minusem planowanych zmian jest także wzrost opłat sądowych w sprawach cywilnych, zarówno stałych, jak i stosunkowych. Dla przykładu, zgodnie z nowelizacją w sprawach o prawa majątkowe przy wartości przedmiotu sporu przekraczającym 20 000 złotych opłata stosunkowa wyniesie 5%, ale nie więcej niż 200 000 złotych, czyli o 100 000 zł więcej niż obecnie.

Projektowana nowelizacja procedury cywilnej, zmierza zasadniczo do odciążenia sądów, przerzucając w znacznej mierze ciężar postępowania na strony. Cel jest zatem słuszny, lecz wykonanie może budzić duże wątpliwości.

Autor: Karol Gorzkowski, aplikant adwokacki; [email protected]