W sierpniowym Newsletterze piszemy o:

• Sejm i Senat za zapewnieniem możliwości zadośćuczynień za naruszenie więzi rodzinnej
• Ważne zmiany w prawie spadkowym w projekcie przygotowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
• Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu

Sejm i Senat za zapewnieniem możliwości zadośćuczynień za naruszenie więzi rodzinnej

Przepis jednoznacznie stanowiący, że najbliższej rodzinie osoby trwale poszkodowanej może przysługiwać zadośćuczynienie za naruszenie więzi rodzinnej przewiduje nowelizacja Kodeksu cywilnego, którą w ostatnich dniach czerwca przyjął Sejm.

Kancelaria Prezydenta kierując w kwietniu br. propozycję tej zmiany do Sejmu podkreślała, że potrzeba zmiany prawa w tym zakresie wynika z rozbieżności w orzecznictwie sądowym. Dominującą linią orzeczniczą jest zasądzanie przez sądy zadośćuczynienia najbliższym członkom rodziny poszkodowanego za krzywdę w postaci zerwanej więzi rodzinnej, jednak zdarzają się w orzecznictwie przypadki odmowy prawa do tego rodzaju zadośćuczynienia.

Wspomniana zmiana przewiduje dodanie w Kodeksie cywilnym art. 446(2). Artykuł ten ma stanowić, że: „w razie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, skutkującego niemożnością nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny poszkodowanego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę„.

Przepis ten stosowany ma być z mocą wsteczną, tj. także w związku ze zdarzeniami, których skutkiem jest niemożność nawiązania lub kontynowania z poszkodowanym więzi rodzinnej, powstałymi przed dniem wejścia w życie projektowanej nowelizacji.

Kwestia, której dotyczy nowelizacja, w ostatnich latach jest przedmiotem rozbieżności w orzeczeniach Sądu Najwyższego, do którego wpływają pytania sądów powszechnych dotyczące tego zagadnienia.

Początkowo – w marcu 2018 r. – w uchwale Izby Cywilnej w sprawie, która dotyczyła rodziców dziecka poszkodowanego w wyniku błędu lekarskiego podczas odbierania porodu – orzeczono, że sąd może przyznać zadośćuczynienie za naruszenie więzi rodzinnej bliskim nie tylko osoby zmarłej, ale też bliskim osoby trwale niepełnosprawnej.

Następnie jednak – w październiku 2019 r. – w uchwale Izby Kontroli Nadzwyczajnej orzeczono, że osobie bliskiej poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego rozstroju zdrowia, nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne.

Jak podkreślał wtedy SN, poszkodowany w tamtej sprawie w wyniku błędu medycznego może domagać się pełnego naprawienia szkody dla siebie, jednak innym osobom zadośćuczynienie pieniężne nie należy się. SN zaznaczał przy tym, że „więzi rodzinne nie są dobrami osobistymi”, dlatego „nie podlegają ochronie środkami służącymi ochronie dóbr osobistych”.

W związku z powyższym I prezes SN Małgorzata Manowska zarządziła posiedzenie obu tych Izb SN, w celu rozstrzygnięcia tej kwestii. Izby – Cywilna oraz Kontroli Nadzwyczajnej – rozpoczęły rozpatrywanie tego zagadnienia 25 maja br. Wówczas, po blisko 8 godzinach obrad, posiedzenie odroczono.

Jak informował wówczas SN, skład obu połączonych Izb uznał, że istnieją podstawy do podjęcia uchwały w tej sprawie. „Pod głosowanie poddano też jeden z projektów uchwały, który jednak nie został przyjęty. Prace nad treścią uchwały będą kontynuowane na kolejnym posiedzeniu wyznaczonym przez I prezes SN w najbliższym czasie” – informował wtedy SN.

Nowelizację uchwaloną przez Sejm jednogłośnie poparł Senat. Izba wyższa wprowadziła jednak do niej dwie poprawki.

Chodzi o przeredagowanie przepisu tak, aby mówił on o „nieodwracalnym” uszkodzeniu ciała i „zerwaniu więzi rodzinnej”, a nie o „niemożności nawiązania lub kontynuowania” tej więzi. Celem senackiej poprawki miało być bardziej jednoznaczne brzmienie przepisu. Podczas prac w senackich komisjach pojawiły się jednak też głosy krytyczne, wskazujące, że nie powinno zmieniać się sformułowania o „niemożności nawiązania więzi”, jako że odnosi się ono np. do dzieci, których niepełnosprawność powstała w wyniku błędów lekarskich podczas porodu.

Artykuł 446(2) po senackich zmianach stanowi zatem, że: „w razie ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, skutkującego zerwaniem więzi rodzinnej, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny poszkodowanego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę”.

Przepis ma wejść w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia. Ze względu na wprowadzone przez Senat poprawki ustawa wróci teraz do Sejmu.

Ważne zmiany w prawie spadkowym w projekcie przygotowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów został opublikowany projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to IV kwartał 2021 r.

Planowane zmiany dotyczą m.in. zmiany zasad dziedziczenia w sytuacji, gdy jeden z dziadków spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku. Po wejściu w życie planowanych zmian udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadnie jego dzieciom w częściach równych. Jeżeli zaś któreś z dzieci dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, będzie przypadał w częściach równych ich dzieciom. W braku dzieci tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku i ich dzieci udział przypadnie pozostałym dziadkom w częściach równych.

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu, wyłączeni od dziedziczenia mają zostać dalsi zstępni dziadków spadkodawcy, czyli tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia. Planowana nowelizacja przepisu art. 934 § 2 i 3 Kodeksu cywilnego doprowadzi do usunięcia z kręgu osób uprawnionych do spadkobrania dalekich krewnych, z którymi więź często jest znikoma albo w ogóle nie powstała, przy pozostawieniu swobody testowania i wyrażenia woli przez spadkodawcę, gdy jest ona odmienna od założenia poczynionego przez ustawodawcę. Proponowana zmiana w sposób niewątpliwy pozwoli na skrócenie długości postępowań o stwierdzenie nabycia spadku wobec braku potrzeby poszukiwania dalszej rodziny zmarłego spadkodawcy.

Jak uzasadnia Ministerstwo Sprawiedliwości, zmniejszyć się ma również dzięki projektowanym rozwiązaniom liczba spraw dotyczących uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, spraw o złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku, protokołów o odebraniu takiego oświadczenia przez sądy, notariuszy i inne uprawnione osoby. Dotyczy to również spraw o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką.

Projekt przewiduje także, iż w sytuacji, gdy złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku będzie wymagało zezwolenia sądu, termin na złożenie takiego oświadczenia ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie. Zezwolenie na przyjęcie lub odrzucenie spadku będzie wydawał sąd spadku.

W praktyce zatem termin określony w art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego zostanie wydłużony o czas trwania uzyskania zgody sądu na przyjęcie lub odrzucenie spadku w imieniu małoletniego lub osoby pozostającej pod opieką.

Sąd spadku będzie mógł wydać postanowienie wstępne w przypadku konieczności wydania zezwolenia na przyjęcie lub odrzucenie spadku w imieniu dziecka. Asesorzy sądowi mają uzyskać uprawnienie do orzekania w sprawach o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego lub ubezwłasnowolnionego w postaci przyjęcia lub odrzucenia spadku.

Ponadto, zgodnie z projektem Skarb Państwa lub gmina, którym przypada spadek z mocy ustawy, będą odpowiadać za długi spadkowe wyłącznie ze spadku.

Nowym obowiązkiem sądu ma być konieczność zawarcia w sentencji postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku określenia, w jaki sposób spadek został przyjęty przez spadkobierców. Ponadto obowiązkiem sądu spadku będzie sprawdzenie w Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych, czy spadkodawca był właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości, czy przysługiwało mu spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu albo roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego.

Nową przesłanką niegodności dziedziczenia ma być z kolei uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy. „Ma to na celu wyeliminowanie sytuacji, w których korzyści ze spadku odnoszą osoby uporczywie uchylające się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego w stosunku do spadkodawcy, pomimo realnej możliwości jego spełnienia” – uzasadnia tę propozycję Ministerstwo Sprawiedliwości.

Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu

31 lipca 2021 r. weszła w życie kolejna nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML), która przewiduje szereg zmian, w tym w szczególności w zakresie definicji tzw. instytucji obowiązanych.

Instytucją obowiązaną jest podmiot, który musi wykonywać obowiązki nałożone ustawą o AML, czyli obowiązki dotyczące identyfikacji i weryfikacji podmiotów lub transakcji, które mogą budzić podejrzenie prania pieniędzy lub finansowaniu terroryzmu. Krąg instytucji obowiązanych jest systematycznie poszerzany i nie dotyczy już tylko banków, funduszy inwestycyjnych czy też zakładów ubezpieczeń, ale obejmuje również m.in. notariuszy, adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych, biegłych rewidentów, czy też pośredników w obrocie nieruchomościami. Definicja ta obejmuje również podmioty prowadzące działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych, czyli podmioty prowadzące tzw. pełną księgowość.

Co zatem się zmienia? Otóż od 31 lipca 2021 r. wprowadzony zostanie nowy art. 2 ust. 1 pkt 15a ustawy, zgodnie z którym instytucją obowiązaną będą również przedsiębiorcy, których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego.

Oznacza to, że od 31 lipca 2021 r. wszystkie biura rachunkowe, niezależnie od formy prowadzenia działalności (czyli zarówno spółki kapitałowe i osobowe, jak i prowadzone w formie jednoosobowej działalności gospodarczej), oraz niezależnie od rozmiaru i liczby pracowników będą zobligowane do realizacji obowiązków wynikających z ww. ustawy.

Rozszerzenie katalogu instytucji obowiązanych zmierza to tego, aby na każdym etapie obrotu gospodarczego dostatecznie wcześnie, wskutek nałożonych na instytucje obowiązane obowiązków, wykrywać proceder prania pieniędzy, a dzięki instrumentom nadzorczym i procesowym blokować środki pochodzące z nielegalnych źródeł, umożliwiając odpowiednim organom podjęcie ścigania.

Od 31 lipca br. zatem także biura rachunkowe będą musiały identyfikować beneficjentów rzeczywistych firm, które obsługują. Z ustawy wynika z kolei, że beneficjentem rzeczywistym może być każda osoba fizyczna sprawująca bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad danym podmiotem – poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez dany podmiot, lub każda osoba fizyczna, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna.

Przypominamy, że ustawa przewiduje szereg obowiązków, które muszą być realizowane przez instytucje obowiązane.

Chodzi tu przede wszystkim  o:

– Stworzenie wewnętrznej procedury,

– Wyznaczenie osób odpowiedzialnych za realizację obowiązków w zakresie AML,

– Dokonywanie oceny ryzyka w odniesieniu do klientów i ich transakcji,

– Stosowanie określonych środków bezpieczeństwa finansowego,

– Raportowanie do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF),

– Regularne odbywanie szkoleń,

– Wprowadzenie zasad kontroli wewnętrznej,

– Prowadzenie i przechowywanie dokumentacji potwierdzającej wykonanie obowiązków.

W zakresie wymogów stawianych instytucjom obowiązanym, na pierwszy plan wysuwa się obowiązek sporządzenia procedur wewnętrznych, które w swoim założeniu mają zawierać kompleksowy zbiór zasad postępowania według których instytucja obowiązana wykonuje obowiązki w zakresie AML.

Treści opracował: Adwokat Michał Bieliński