Dowody na bezskuteczność egzekucji w postępowaniach prowadzonych na podstawie art. 299 k.s.h.

Czy powód dochodzący swoich roszczeń od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie art. 299 kodeksu spółek handlowych musi uzyskać postanowienie o bezskuteczności egzekucji względem spółki?

Odpowiedź na to pytanie wydaje się być na pierwszy rzut oka twierdząca. Zgodnie bowiem z art. 299 k.s.h., jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Literalne brzmienie sugerować by mogło, że może chodzić tylko o formalne, bezskuteczne zakończenie postępowania egzekucyjnego toczącego się na podstawie kodeksu postępowania cywilnego. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w często powoływanej uchwale z dnia 15 czerwca 1999 r., w sprawie o sygnaturze III CZP 10/99, dotyczącej art. 298 kodeksu handlowego (odpowiednika art. 299 k.s.h.).
W uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził, że wierzyciel powołujący się na bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie może pozwać członka zarządu tej spółki na podstawie art. 298 § 1 kodeksu handlowego bez uprzedniego uzyskania tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce.
Takie rozumienie ww. przepisu prowadziłoby do sytuacji, w której wierzyciel musiałby, niezależnie od okoliczności i kondycji finansowej spółki, wszcząć przeciwko niej postępowanie egzekucyjne i uzyskać postanowienie o bezskutecznym zakończeniu egzekucji. Powołana wyżej interpretacja art. 299 k.s.h., choć często spotykana w praktyce, w przypadku świadomości wierzyciela o braku środków w spółce na zaspokojenie jego należności, brzmi co najmniej niedorzecznie i nie stanowi dla wierzyciela atrakcyjnej drogi dochodzenia swoich należności.
Z pomocą wierzycielom przychodzą komentatorzy kodeksu spółek handlowych i sądy w bogatym orzecznictwie dotyczącym wykazywania bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce w postępowaniu sądowym. Zgodnie z nim bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce może być wykazywana na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r. V CKN 416/01; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2015 r. I CSK 9/14). Tak samo przyjął Sąd Najwyższy już w wyroku z dnia 9 czerwca 1937 r. C I 1927/36 dotyczącym art. 298 kodeksu handlowego, w którym wskazano, że wierzyciel nie jest zmuszony do wszczęcia egzekucji, jeżeli z góry wiadomy był mu fakt, iż spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie posiada żadnego mienia.
Wykazanie bezskuteczności egzekucji przez wierzyciela spółki – dowody
Jakie zatem dowody na wykazanie bezskuteczności egzekucji może przedstawić w sądzie wierzyciel spółki nieposiadającej majątku, zamierzający dochodzić swoich roszczeń od członków zarządu lub odpowiednio na podstawie art. 299¹ k.s.h. od likwidatorów? Katalog dowodów na powyższą okoliczność nie jest zamknięty. Przyjmuje się natomiast, że powód może dowodzić bezskuteczności egzekucji względem spółki m.in. w oparciu o:

1. sprawozdanie finansowe spółki, z którego wynika, że majątek spółki nie wystarczy na zaspokojenie wierzytelności osoby dochodzącej roszczenia od członków zarządu;
2. wynik przeprowadzonego postępowania w przedmiocie wyjawienia majątku w trybie kodeksu postępowania cywilnego przeprowadzonego na wniosek innej osoby dochodzącej roszczenia od członków zarządu;
3. postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z uwagi na fakt, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów;
4. postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego wydane wskutek ustalenia, że majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego;
5. wykaz majątku spółki wraz z wyceną, świadczącą, że roszczenie wierzyciela nie znajdzie zaspokojenia w drodze egzekucji;
6. postanowienie o bezskuteczności egzekucji prowadzonej na podstawie kodeksu postępowania cywilnego lub ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wszczętej przeciwko spółce z wniosku innego wierzyciela;
7. postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego przypadku, gdy oczywiste jest, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych[1].

Ponadto, w przypadku utraty przez spółkę bytu prawnego w związku z wykreśleniem jej z rejestru, wierzyciel może przedstawić odpis pełny z rejestru przedsiębiorców KRS lub stosowne zaświadczenie o wykreśleniu z KRS, wykazujące, że spółka nie funkcjonuje w obrocie prawnym. W takiej sytuacji, zdaniem Sądu Najwyższego przedstawionym w wyroku z dnia 13 grudnia 2006 r., zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek usprawiedliwiający odstępstwo od zasady, zgodnie z którą wierzyciel powołujący się na bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie może pozwać członka zarządu tej spółki na podstawie art. 299 k.s.h. bez uprzedniego uzyskania tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce, i pozwalający w drodze wyjątku na wykazanie istnienia wierzytelności wobec spółki w procesie przeciwko członkom jej zarządu.
Zważywszy na przedstawioną wykładnię omawianego przepisu, należy przyjąć, że wierzyciel nie jest zobowiązany do wszczynania postępowania egzekucyjnego pro forma, a postępowanie dowodowe w zakresie bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce może być prowadzone w oparciu o każdy dowód. Niekiedy jednak, wobec braku innych dowodów, wszczęcie egzekucji przeciwko spółce w celu uzyskania postanowienia o bezskuteczności egzekucji może być jedynym skutecznym rozwiązaniem w celu pozyskania dowodu i skutecznego pozwania członków zarządu na podstawie art. 299 k.s.h.