„Urlop wypoczynkowy dla przedsiębiorcy”- ratio legis, opinie, możliwe skutki projektu zmiany Kodeksu Pracy i Prawa Przedsiębiorców

Urlop wypoczynkowy dla przedsiębiorcy? – projekt nowelizacji Kodeksu Pracy i Prawa Przedsiębiorców

Dnia 2 kwietnia 2021 roku wpłynął do Sejmu Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks Pracy oraz ustawy – Prawo Przedsiębiorców (druk nr 1120). Projekt ustawy przewiduje nowelizację w zakresie art. 2, art. 152 oraz art. 154 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks Pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320) (dalej: „Kodeks Pracy”) a także art. 23 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo Przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 poz. 162) (dalej: „Prawo Przedsiębiorców”).

Czego dotyczą wskazane w projekcie ustawy zmiany?

Nowelizacja wyżej określonych przepisów odnosi się do zmiany Kodeksu Pracy w zakresie definicji pracownika i regulacji odnoszącej się do prawa do urlopu oraz wymiaru urlopu a także do zmiany Prawa Przedsiębiorców w zakresie możliwości zawieszenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą lub wspólnika spółki cywilnej na okres 14 dni.

W aktualnym stanie prawnym art. 2 Kodeksu Pracy wyraźnie wskazuje, że pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Tak określona definicja pracownika nie budzi wątpliwości do kogo stosuje się wszystkie inne przepisy prawa pracy – czy to w Kodeksie Pracy czy w innych aktach prawnych odnoszących się do definicji pracownika, ponieważ zakres stosunków prawnych, w ramach których nabywa się status pracownika, jest ujęty enumeratywnie. Oznacza to przede wszystkim, że wszelkie regulacje  dotyczące pracowników w aktualnym stanie prawnym stosuje się jedynie do osób, które są stronami jednego z tych pięciu stosunków prawnych wskazanych w definicji.

Tym samym, mimo wykonywania czynności na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło, w ramach tzw. „samozatrudnienia” czy różnych umów o świadczenie usług, które niejednokrotnie do złudzenia przypominają stosunek zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, osoba pozostająca w takim stosunku prawnym nie może korzystać z wielości uprawnień przysługującym zdefiniowanym w Kodeksie Pracy pracownikom, m.in. z prawa do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego wynikającego wprost z art. 152 Kodeksu Pracy.

Powyższy problem dał się zauważyć grupie posłów, którzy wystąpili z projektem zmiany Kodeksu Pracy oraz Prawa Przedsiębiorców. Nowelizacja miałaby na celu przede wszystkim zmianę definicji pracownika w taki sposób, że za pracownika miałaby zostać uważana również osoba świadcząca pracę na podstawie innej umowy, w szczególności umowy o świadczenie usług, o ile wykonuje pracę osobiście, na stałe, przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, w wymiarze dobowym czasu odpowiadającym wymiarowi nie mniejszemu niż 1/2 etatu umowy o pracę.

Ponadto, proponowana nowelizacja miałaby dotyczyć również wprowadzenia do Kodeksu Pracy art. 152 § 3, w świetle którego osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność oraz wspólnikowi spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez niego działalności gospodarczej, nie zatrudniającym pracowników, przysługiwałoby prawo do corocznego, nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego.

Jednocześnie grupa posłów proponuje, aby wyżej wskazane prawo do urlopu dla osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą przysługiwało w wymiarze 14 dni w roku.

W odniesieniu do wyżej wskazanej propozycji nowelizacji, grupa posłów proponuje również nowelizację art. 23 Prawa Przedsiębiorców poprzez dodanie regulacji, zgodnie z którą możliwe byłoby zawieszenie działalności gospodarczej dla wyżej wskazanych dwóch podmiotów (objętych planowaną nowelizacją art. 152 § 3 Kodeksu Pracy) na czas odbywania przez nich urlopu wypoczynkowego.

Termin wejścia w życie przedmiotowej nowelizacji zgodnie z art. 3 projektu planuje się na 1 stycznia 2022 roku.

Jakie jest ratio legis proponowanych rozwiązań?

W uzasadnieniu do projektu proponowanej nowelizacji, grupa posłów wskazuje, że celem aktualizacji przepisów jest potrzeba regulacji sytuacji osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą oraz osób świadczących pracę na podstawie innej umowy niż umowa o pracę, w szczególności długotrwałych umów cywilnoprawnych. Przede wszystkim, ujęte w projekcie zmiany miałyby na celu zagwarantowanie prawa do wypoczynku osobom, które często współpracują z innymi podmiotami na zasadach do złudzenia przypominających zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę. Proponowane zmiany miałyby zatem na celu uzyskanie takiego uprawnienia poprzez wprowadzenie możliwości krótkotrwałego zawieszenia prowadzenia działalności gospodarczej (w trakcie którego, według projektujących, obowiązywałoby zwolnienie z obowiązku opłat z tytułu ubezpieczeń społecznych).

Projektujący wskazują, że proponowane rozwiązania pozwolą na zabezpieczenie słusznych interesów osób pracujących, z drugiej strony nie będą stanowiły o zbyt daleko idącej ingerencji w zasady swobody umów. Ponadto, w świetle uzasadnienia projektu ustawy traktuje się, że proponowana nowelizacja nie wpłynie na utratę przez „samozatrudnionych” statusu przedsiębiorcy, a jedynie przysporzy im prawa do 14-dniowego zawieszenia działalności gospodarczej, które ma wypełniać dyspozycję ustawowego prawa do wypoczynku dla tych osób.

Jak opiniowane są proponowane zmiany?

W odniesieniu do proponowanej nowelizacji pojawiły się pierwsze opinie na temat projektu ustawy. W sprawie swój głos oddało Forum Związków Zawodowych, Sąd Najwyższy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych a także NSZZ „Solidarność”.

Swoją opinie wyraziło między innymi Forum Związków Zawodowych (dalej: „FZZ”), które mimo ogólnej, pozytywnej oceny proponowanych zmian, wskazuje na kilka problemów, które mogą one wywołać. Mianowicie, FZZ zwraca uwagę na możliwość braku zainteresowania w korzystaniu z prawa do wypoczynku przez uprawnionych przedsiębiorców, gdyż tak krótkotrwałe zawieszenie działalności gospodarczej, może spotkać się z koniecznością podjęcia szeregu działań, które mogą zostać uznane za zbyt problematyczne.

FZZ wskazuje również na możliwość wzmożonych kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który zainteresowany pozyskaniem składek od jak największej liczby ubezpieczonych, może zacząć podnoszenie pozorności zawieszenia działalności gospodarczej, w przypadku gdy przedsiębiorca będzie korzystał z środków trwałych czy wyposażenia działalności.

Z kolei Sąd Najwyższy (dalej: „SN”), odnosząc się do projektu nowelizacji ustawy ocenia, że proponowane rozwiązania budzą zasadnicze wątpliwości ze względów o charakterze legislacyjnym i systemowym. SN wskazał na jedną z najbardziej problematycznych kwestii projektu, która wysuwa się na pierwszy plan – mianowicie na skutki zmiany zakresu definicji pracownika w Kodeksie Pracy. Nie sposób bowiem nie zauważyć, że w wyniku takiego rozszerzenia zakresu definicji, wszelkie przepisy kodeksu pracy odnoszące się do uprawnień i obowiązków pracowniczych, znajdą zastosowanie także do jednoosobowych przedsiębiorców i osób pracujących na podstawie umów o świadczenie usług. Tym samym, na skutek wejścia w życie przedmiotowej nowelizacji, osoby znajdujące się w stosunkach prawnych ujętych w proponowanej definicji pracownika mogą zostać uznane za podlegające unormowaniom dotyczącym m.in. czasu pracy, powszechnej i szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy, okresów wypowiedzenia czy też odpowiedzialności.

Swoje stanowisko co do proponowanej nowelizacji ustawy zabrał również Zakład Ubezpieczeń Społecznych (dalej: „ZUS”). Wskazuje m.in. na problem zawieszenia działalności gospodarczej przez wspólnika spółki cywilnej. Zgodnie bowiem z proponowanym art. 2 ustawy nowelizującej Prawo Przedsiębiorców, także wspólnik spółki cywilnej mógłby zawiesić działalność gospodarczą na czas urlopu wypoczynkowego. Jednakże, zgodnie z art. 22 ust. 5 Prawa Przedsiębiorców, zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej w przypadku wykonywania działalności gospodarczej w spółce cywilnej jest skuteczne pod warunkiem jej zawieszenia przez wszystkich wspólników tej spółki. Projekt ustawy nowelizującej nie odnosi się w żadnej sposób do tej regulacji, pozostawiając na tym tle dość poważną wątpliwość interpretacyjną.

W ostatnim czasie swoją opinię co do planowanej nowelizacji wyraził również NSZZ „Solidarność” (dalej: „Solidarność”), który co do pomysłu zmian przedmiotowych ustaw podchodzi krytycznie. Solidarność, oprócz zauważonego przez projektujących problemu braku urlopu wypoczynkowego przez „samozatrudnionych” i pracujących na podstawie umów o świadczenie usług, zauważa ogólny problem związany z pozornością zawierania umów cywilnoprawnych z pracodawcami w celu ominięcia stosowania przez nich przepisów ochronnych wynikających z Kodeksu Pracy. Negatywna ocena projektu nowelizacji przedmiotowych ustaw sprowadza się do pominięcia przez projektujących przepisów art. 22 § 1 i § 1¹, traktujących o definicji stosunku pracy i o tym, że stosunek prawny, którego warunki są tożsame z warunkami zatrudnienia w ramach stosunku pracy, jest traktowany jako zatrudnienie na podstawie stosunku pracy. Solidarność zarzuca grupie projektujących, że proponują oni odmienne aniżeli w tych przepisach kryteria stosowania przepisów kodeksu pracy do zatrudnionych na podstawie innych umów niż umowy o pracę. Prowadzi to do wniosku, iż być może założeniem projektujących nie było jednak objęcie tymi przepisami podmiotów świadczących pracę na podstawie innych umów.

Jakie skutki może mieć planowana nowelizacja?

Już wyżej przytoczone opinie wskazują na kilka możliwych problemów związanych z potencjalnym wejściem nowelizacji w życie. Na najdalej idący skutek wskazał jednak już Sąd Najwyższy, zauważając, że najbardziej poważne następstwa prawne mogłaby zrodzić zmiana definicji pracownika w Kodeksie Pracy. Wpłynęłoby to nie tylko na rzekomą możliwość urlopu wypoczynkowego przedsiębiorcy od prowadzenia działalności, ale w szczególności skutkowałaby ogromnym przeistoczeniem prowadzenia działalności gospodarczej. Otóż nierzadko zdarza się, że osoby prowadzące działalność gospodarczą świadczą swoje usługi w sposób stały dla jednego lub kilku podmiotów nawet w sposób wskazany w projektowanej definicji pracownika. Uznanie takiego przedsiębiorcy za pracownika mogłoby skutkować stosowaniem do niego wszelkich uprawnień i obowiązków pracowniczych, co miałoby niebagatelne znaczenie dla prowadzenia działalności gospodarczej w formie jednoosobowej jak również mogłoby spowodować poważne naruszenie zasady swobody umów.

Do tego potencjalnego skutku odniosła się Solidarność, wskazując na istniejące już przecież w Kodeksie Pracy przepisy dotyczące stosowania przepisów tej ustawy do podmiotów stosunków prawnych zawartych na warunkach odpowiadających stosunkowi pracy. Art. 22 § 1 Kodeksu Pracy stanowi bowiem, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Art. 22 § 1¹ traktuje natomiast o tym, że zatrudnienie w warunkach określonych w tym pierwszym przepisie jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Powyższe prowadzić może do wniosku, że modyfikacja definicji pracownika prowadziłaby jedynie do stosowania do podmiotów objętych jej zakresem przepisów, które wprost odnoszą się do pracownika, a nie np. do stosunku pracy.

W związku z planowaną nowelizacją art. 152 Kodeksu Pracy oraz art. 23 Prawa Przedsiębiorców rodzi się także pytanie – jak ma być realizowane prawo do corocznego, nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego, które ma przysługiwać „samozatrudnionemu” oraz wspólnikowi spółki cywilnej? Na jeden z problemów związanych z tą potencjalną zmianą przepisu wskazał już ZUS, wspominając o całkowicie pominiętej regulacji dotyczącej możliwości zawieszenia działalności gospodarczej prowadzonej w spółce cywilnej tylko przez wszystkich jej członków. W odniesieniu do osoby fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą prawo to może zostać realizowane przez zawieszenie działalności gospodarczej i zwolnienie z opłat za ubezpieczenie społeczne w okresie zawieszenia działalności. Wątpliwość rodzi się jednak w stosunku do sposobu, w jaki wspólnik spółki cywilnej będzie mógł realizować to prawo.  Jeżeli nie będzie mógł dokonać zawieszenia działalności ze względu na art. 22 ust. 5 Prawa Przedsiębiorców, projektowany przepis będzie miał charakter jedynie iluzoryczny.

Ponadto, nowelizacja Kodeksu Pracy nie wskazuje jak długi okres urlopu wypoczynkowego będzie przysługiwał wspólnikowi spółki cywilnej. Proponowana zmiana art. 154 § 1 Kodeksu Pracy wspomina jedynie o osobach fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Czy będzie oznaczało to zatem, że do wspólnika współki cywilnej zastosowanie znajdzie art. 154 § 1 pkt 1) i pkt 2) stanowiące o liczbie dni urlopu dla pracownika?

Kolejna wątpliwość interpretacyjna może pojawić się także przy próbie ustalenia, kiedy „samozatrudniony” będzie korzystał z przymiotu pracownika w świetle projektowanego przepisu. Jego treść wskazuje, że pracownikiem będzie osoba świadcząca pracę na podstawie innej umowy niż umowa o pracę, jeżeli świadczy tę pracę przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy. Jak zatem rozumieć ten przepis? Czy oznacza to, że „samozatrudniony” świadczący usługi dla jakiegoś podmiotu będzie uznawany za pracownika w firmie swojego kontrahenta od momentu samego zawarcia umowy, która będzie zawarta na okres dłuższy od 6 miesięcy, czy pracownikiem będzie dopiero po okresie 6 miesięcy świadczenia usług dla jednego podmiotu?

Co więcej, czy jeżeli w sytuacji świadczenia przez wspólnika spółki usługi w ramach, np. outsourcingu w siedzibie innego podmiotu w okresie przewidywanym przez proponowane brzmienie przepisu, będzie on uznawany za pracownika tego podmiotu?

Ponadto, projektujący wskazali, że projektowana regulacja jest zgodna z prawem Unii Europejskiej. W tym miejscu należy się zastanowić, czy uznać to stwierdzenie w pełni za słuszne. Z projektu zmiany ustawy wynika propozycja objęcia nowych podmiotów definicją pracownika lecz jednocześnie zaproponowany zostaje 14-dniowy urlop dla „samozatrudnionego”, czyli urlop krótszy niż Prawo pracy przewiduje dla pracownika. Czy zatem można uznać, że takie rozwiązania są zgodne z prawem Unii Europejskiej? Prawo UE przewiduje bowiem, że każdy pracownik ma prawo do corocznego urlopu wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 4 tygodni (vide: wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 29 listopada 2017 roku, C-214/16). Uznanie jednoosobowego przedsiębiorcy za pracownika i jednocześnie przyznanie mu jedynie 14 dni urlopu wprowadza zatem w tym zakresie pewną sprzeczność.

To tylko niektóre ze skutków, jakie może wywołać planowana nowelizacja, oraz problemów, jakie mogą powstać w przypadku jej wejścia w życie. Projekt zmiany ustawy z pewnością nie zasługuje z góry na skreślenie, ale wyraźnie widoczna jest potrzeba jego doprecyzowania i dokładniejszego zbadania konsekwencji proponowanych rozwiązań.

W związku z narastającą liczbą umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami tylko w celu uniknięcia stosowania reżimu Kodeksu Pracy oraz zwolnienia pracodawcy z wielości obowiązków wobec zatrudnionego, coraz bardziej uwidacznia się problem braku ochrony w stosunku do podmiotów zmuszonych zawierać tzw. umowy B2B. Niniejsza próba zmiany przepisów jest zatem dobrym krokiem w kierunku zapewnienia ochrony podmiotom zmuszonym do zrezygnowania z ochrony Kodeksu Pracy. Na pochwałę zasługuje również propozycja możliwości skorzystania z urlopu wypoczynkowego  przez przedsiębiorcę. Niestety, projekt nie przewiduje odpłatności przedmiotowego urlopu, który pozostaje nadal zastrzeżony jedynie dla osób pozostających stroną umowy o pracę. Niniejsza propozycja zmiany regulacji może okazać się także zbyt daleko idąca m.in. z uwagi na możliwość naruszenia zasady swobody umów, na której opiera się nawiązywanie relacji pomiędzy podmiotami w ramach działalności gospodarczej a także w formie innych umów cywilnoprawnych.

Omówiony w niniejszym artykule projekt zmiany ustawy Kodeks Pracy i Prawo Przedsiębiorców został skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu.

Źródła:

1) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 z późn. zm.),

2) Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo Przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 162),

3) https://sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=1120.

Autor: Aplikant Radcowski/ Junior Associate Aleksandra Hyska